A. මෙතැන දී, තත්පරයකට ලක්ෂ වාරයක් විතර විශ්වාස කරන්න බැරි තරං - හිතාගන්න බැරි තරං වේගයෙන් සජීවී අජීවී (නිවන හැර අනෙකුත් නාම රූප) සියල්ල ම වෙනස් වෙන එක අඩංගු බවට තමා බුදු දහමේ ගැඹුරින් “අනිත්‍යයි” කියන්නෙ. එච්චර වේගෙන් එහෙම වෙනස් වෙනකොට, ඒ වේගය නිසා සජීවී අජීවී සියල්ලට සිදුවෙන පීඩනය/පීඩාව/පහර කෑම/පහර වැදීම ආදිය අඩංගු බවට තමා බුදු දහමේ ගැඹුරින් “දුකයි” කියන්නෙ. 

ගහකට ගලකට (දිලීර ආසාදනයක්) වගේ ලෙඩක් හැදිලා හොඳ වුණොත්, ඒකත් සැපයක් ද දුකක් ද කියලා අහන්න පුළුවන්. තුවාලයක්/ලෙඩක් හැදිලා හොඳ වෙන එකට කියන්න වෙන්නෙ “ජරා” කියලා, ඒ ජරාවට ගියා / මුහුකුරා ගියා (මේරීමට ගියා) කියන අදහසින්. එහෙම වෙන්නෙත් අර ක්ෂණික “අනිත්‍ය” නිසා ම තමයි. සැපයටත් එහෙමයි. ඉතින් මේ වගේ, කොහේ-කවදා-මොන විදිහකට හරි ඇතිවූ/ඇතිවෙන සජීවී අජීවී සමස්තය ම මොහොතක් පාසා ක්ෂණිකව වෙනස්වෙන බැවින් “අනිත්‍යයි”, එසේ මොහොතක් පාසා ක්ෂණිකව වෙනස්වීමෙන් පහර කනු ලබන බැවින් “දුකයි”, (මෙසේ/එසේ සිදුවන “අනිත්‍ය” හා “දුක්” වීම කිසිවෙකුට නැවැත්විය හෝ පාලනය කළ නොහැකි බැවින් හා එසේ කිරීමට හැකි සත්ත්ව-පුද්ගල-මම වූ කෙනෙක් නොමැති/නොවන බැවින් “අනාත්මයි”). 

[මේ සිදුවීම් ක්‍රියාවලිය ඉතා ම ගැඹුරු තේරුම් ගන්න අමාරු ම සිද්ධාන්තයක්; එය තමා ඉහත මදක් හෝ සරලව පහදා ඇත්තේ.]

Q. ඔළුවේ කැක්කුම ස්ථිර නම් දුකකි, අනිත්‍ය වන විට සුවයක් ලැබේ. ඉතින් සෑම විටම අනිත්‍ය දුකක් වන්නේ කෙසේද?

A. මෙතැන දී, තත්පරයකට ලක්ෂ වාරයක් විතර (ඊටත් වඩා) විශ්වාස කරන්න බැරි තරං - හිතාගන්න බැරි තරං වේගයෙන් සජීවී අජීවී (නිවන හැර අනෙකුත් නාම රූප) සියල්ල ම වෙනස් වෙන එක සහිත බවට තමා බුදු දහමේ ගැඹුරින් “අනිත්‍යයි” කියන්නෙ. එච්චර වේගෙන් එහෙම වෙනස් වෙනකොට, ඒ වේගය නිසා සජීවී අජීවී (සප්‍රාණික / අප්‍රාණික) සියල්ලට සිදුවෙන පීඩනය/පීඩාව/පහර කෑම/පහර වැදීම ආදිය සහිත බවට තමා බුදු දහමේ ගැඹුරින් “දුකයි” කියන්නෙ.

ගහකට ගලකට (දිලීර ආසාදනයක්) වගේ ලෙඩක් හැදිලා හොඳ වුණොත්, ඒකත් සැපයක් ද දුකක් ද කියලා අහන්න පුළුවන්. තුවාලයක්/ලෙඩක් හැදිලා හොඳ වෙන එකට කියන්න වෙන්නෙ “ජරා” කියලා, ඒ ජරාවට ගියා / මුහුකුරා ගියා (මේරීමට ගියා) කියන අදහසින්. එහෙම වෙන්නෙත් අර ක්ෂණික “අනිත්‍ය” නිසා ම තමයි. සැපයටත් එහෙමයි. ඉතින් මේ වගේ, කොහේ-කවදා-මොන විදිහකට හරි ඇතිවූ/ඇතිවෙන සජීවී අජීවී සමස්තය ම මොහොතක් පාසා ක්ෂණිකව වෙනස්වෙන බැවින් “අනිත්‍යයි”, එසේ මොහොතක් පාසා ක්ෂණිකව වෙනස්වීමෙන් පහර කනු ලබන බැවින් “දුකයි”, (මෙසේ/එසේ සිදුවන “අනිත්‍ය” හා “දුක්” වීම කිසිවෙකුට නැවැත්විය හෝ පාලනය කළ නොහැකි බැවින් හා එසේ කිරීමට හැකි සත්ත්ව-පුද්ගල-මම වූ කෙනෙක් නොමැති/නොවන බැවින් “අනාත්මයි”).

[“පෙර නොතිබීම හටගෙන, පැවත, ඉතිරි නැතිව ම නැති (නිරුද්ධ) වේ” යන මේ අතිශීඝ්‍ර-ක්ෂණික සිදුවීම් ක්‍රියාවලිය ඉතා ම ගැඹුරු තේරුම් ගන්න අමාරු ම සිද්ධාන්තයක් තමා මදක් හෝ සරලව ඉහත පහදා ඇත්තේ.]