A. දසපාරමිතා.
“දානං සීලඤ්ච නෙක්ඛම්මං
පඤ්ඤා විරියෙන පඤ්චමං
ඛන්ති සච්චමධිට්ඨානං
මෙත්තුපෙක්ඛාතිමා දස.”
දාන පාරමිතාව ය, ශීල පාරමිතාව ය, නෛෂ්ක්‍රම්‍ය පාරමිතාව ය, ප්‍රඥා පාරමිතාව ය, වීර්‍ය්‍ය පාරමිතාව ය, ක්ෂාන්ති පාරමිතාව ය, සත්‍ය පාරමිතාව ය, අධිෂ්ඨාන පාරමිතාව ය, මෛත්‍රී පාරමිතාව ය, උපේක්ෂා පාරමිතාව යයි පාරමිතා දශයෙකි. එයින් එක් එක් පාරමිතාවක් පාරමිතා ය, උප පාරමිතා ය, පරමාර්ථ පාරමිතා ය යන භේදයෙන් තුන් වැදෑරුම් වීමෙන් පාරමිතා තිසක් වේ.
පාරමිතා සමතිසක් කොට දැක්වීමේ හේතුව.
පාරමිතාය, උප පාරමිතාය, පරමාර්ථ පාරමිතාය යි එක් එක් පාරමිතාවක් තුන් තුන් ආකාරයකට දක්වන්නේ මහා බෝධියය, ප්‍රත්‍යේක බෝධියය, ශ්‍රාවක බෝධියය යන බෝධිත්‍රයා ගේ වශයෙනි. මහා බෝධිසත්ත්වයන් විසින් පාරමිතා දශය ය, උප පාරමිතා දශය ය, පරමාර්ථ පාරමිතා දශය ය යන පාරමිතා තිසම පිරිය යුතු ය. ප්‍රත්‍යේක බෝධි සත්ත්වයන්ට පාරමිතා, උපපාරමිතා දෙ කොටස සම්පූර්ණ කිරීම ප්‍රමාණය. පරමාර්ථ පාරමිතා නො පිරුයේ ද ප්‍රත්‍යේක බෝධියට පැමිණිය හැකි ය. ශ්‍රාවක බෝධි සත්ත්වයනට පාරමිතා පිරීමත් ප්‍රමාණ ය. උපපාරමිතා පරමාර්ථ පාරමිතා නො පුරා ශ්‍රාවක බෝධියට පැමිණිය හැකි ය.
පාරමිතා - උපපාරමිතා - පරමාර්ථ පාරමිතා විභාගය මෙහි දක්වා ඇත්තේ බොහෝ ආචාර්‍ය්‍යවරයන් පිළිගන්නා වූ උගන්වන්නා වූ ක්‍රමයට ය. එයට බොහෝ වෙනස් ආකාරවලින් ද පාරමිතා - උපපාරමිතා - පරමාර්ථ පාරමිතා විභාගය කෙරෙති. ඒ සියල්ල දැක්වීමෙන් වඩා ප්‍රයෝජනයක් නො මැති නිසා මෙහි නො දක්වන ලදී. දනු කැමැත්තෝ චරියාපිටක අ‍ටුවා ආදියෙන් බලා ගනිත්වා!
ප්‍රත්‍යේක බෝධි පාරමිතාව.
ප්‍රත්‍යේක බෝධි සත්ත්වයන් ගේ පාරමිතාව කොතෙක් කල් පිරිය යුතු වේ දැයි විචාළ ආනන්ද ස්ථවිරයන් වහන්සේට තථාගතයන් වහන්සේ "පච්චේක බුද්ධානං ද්වෙ අසංබෙය්‍යානි කප්පසතසහස්සං ච තතො ඔරං න සක්කා" යි "ආනන්දය, පසේ බුදුවරයන් කල්ප අසංඛ්‍ය දෙකක් හා ලක්ෂයක් ද පෙරුම් පිරිය යුතු වන්නේ ය. ඉන් මොබ ප්‍රත්‍යේක සම්බෝධියට නො පැමිණිය හැක්කේ යයි වදාළ සේක. ඒ කාලය පිරිසිඳිනුයේ ද අභිනීහාරයේ පටන් ය. පසේ බුදුවරයන් ගේ අභිනීහාරය (ප්‍රථම ප්‍රාර්ථනය) කරුණු පසකින් යුක්ත විය යුතුය.
“මනුස්සත්තං ලිංග සම්පත්ති විගතාසව දස්සනං,
අධිකාරො ඡන්දතා එතෙ අභිනීහාරස්ස කාරණා”
මිනිසත් බවය, ලිංග සම්පත්තිය ය, ක්ෂිණාශ්‍රව දර්ශනය ය, අධිකාරය ය, බලවත් ඡන්දය ය යන මේවා අභිනීහාරයේ දී සම්පූර්ණ විය යුතු කරුණු ය. ක්ෂීණාශ්‍රව දර්ශනය යනු බුදු පසේබුදු - රහත් උතුමන් ගෙන් කවරකු හෝ දැකීම ය. ප්‍රථම ප්‍රාර්ථනය සියලු කෙලෙසුන් නැසූ කවරකු සමීපයේ කෙළේ ද සිදු වේ.
["පසේ බුදුවරයෝ.
පච්චේක බුද්ධ යන වචනයේ තේරුම වෙන ම සත්‍යයන් අවබෝධ කළ තැනැත්තා ය යනුයි. පසේ බුදුවරයෝ ලොවුතුරා බුදුවරයන් ගෙන් හෝ බුද්ධ ශ්‍රාවකයන්ගේන් හෝ උපදෙස් නොලබා ස්වෝත්සාහයෙන් ම සම්බෝධියට පැමිණෙති. ශ්‍රාවකයෝ ස්වෝත්සාහයෙන් ම සම්බෝධියට පැමිණීමට සමත් නො වෙති. පසේ බුදුවරයෝ ලොවුතුරා බුදුවරයන් නූපදනා කාලවල දී ම උපදිති. ලොවුතුරා බුදුවරු තමන් අවබෝධ කළ ධර්මයන් අන්‍යයන්ට ද අවබෝධ කරවා අන්‍යයන් ද සසරින් එතර කරවති.
පසේ බුදුවරු වනාහි තමන් අවබෝධ කළ ධර්මය වචන වලින් අන්‍යයන්ට ප්‍රකාශ කිරීමට සමත් නො වෙති. උන්වහන්සේලා අවබෝධ කළ ධර්මය ගොළුවකු දුටු සිහිනයක් බඳුය. ගොළුවා සිහිනය තමා ම දැන සිටිනවා මිස අනෙකකුට දැන්වීමට සමත් නොවේ. එමෙන් ම පසේ බුදුවරු ද ධර්මය තමන් ම දැන සිටිනවා මිස අනුන්ට අවබෝධ කරවීමට නො සමත් වෙති. එහෙත් සියලු ම සමාපත්ති සෘද්ධි ප්‍රතිසම්භිදාවෝ උන්වහන්සේලාට ඇත්තාහ. උන් වහන්සේලා ගුණ විශේෂයන් ගෙන් ලොවුතුරා බුදුවරයන්ට පහත් තැනක ද බුද්ධ ශ්‍රාවකයන්ට උසස් තැනක ද සිටිති. උන් වහන්සේලා ලොවුතුරා බුද්ධශ්‍රාවකයන් සේ අන්‍යයන් පැවිදි කොට නො හික්මවන්නාහ.
මහා කාරුණික වූ ලොවුතුරා බුදුවරයෝ බොහෝ සත්ත්වයනට පිහිට වනු පිණිස බොහෝ කල් පැරුම් පුරා බුදු වෙති. බුද්ධ ශ්‍රාවකයෝ ආත්ම විමුක්තිය පිණිස පැරුම් පුරා අර්හත්වයට පැමිණ නිවන් ලබති. බුද්ධ ප්‍රත්‍යේකබුද්ධ බුද්ධ ශ්‍රාවක වූ හැමදෙනා ම පැමිණෙන්නේ එක ම නිවනට ය. ශ්‍රාවකයන්ට පමණවත් පසේ බුදුවරයන්ට ලොවට වැඩ කළ නො හැකිය. ලබන නිවනේ වෙනසක් ද නැති ව ශ්‍රාවකයන්ට පමණවත් ලොවට යහපතක් කළ නො හෙන පසේ බුදු බව සඳහා දීර්ඝ කාලයක් කුමට පැරුම් පුරත් ද යන මෙය විසඳා ගත යුතු ප්‍රශ්නයකි.
ශ්‍රාවක බෝධියෙන් නිවන් දක්නට බලාපොරොත්තු වන්නවුන්ට කෙතෙක් කල් හෝ ලොවුතුරා බුදුවරයකු පහළ වන තුරු සසර රැඳෙන්නට සිදු වේ. එතෙක් බලාපොරොත්තු නොවී ඉක්මනින් නිවන් දකිනු කැමැත්තෝ පසේ බුදුබව පතති. ශ්‍රාවක බෝධියට පැරුම් පිරිය යුතු කාලය කෙටි වුවද, ලොවුතුරා බුදුවරයකු පහල වන තෙක් ඔවුනට බෝධියට පැමිණිය හැකි නො වන බැවින් පසේ බුදුවරුන්ට වඩා දීර්ඝ කාලයක් ඔවුන්ට සසර රැඳෙන්නට සිදු වේ. බුදුවරයන් ගේ සසුන්වල පිළිවෙත් පුරා රහත් නුවූ පින්වත්හු ද ප්‍රත්‍යේක සම්බෝධිය පතති.
“යේ පුබ්බබුද්ධෙසු කතාධිකාර
අලද්ධමොක්ඛා ජිනසාසනෙසු
තෙනෙව සංවෙගමුඛෙන ධීරා
විනාපි බුද්ධෙහි සුතික්ඛපඤ්ඤා
ආරම්මණෙනාපි පරිත්තකෙන
පච්චෙකබොධිං අනුපාපුණන්ති”
මෙසේ පච්චේකබුද්ධාපදානයෙහි වදාරා තිබේ. එහි තේරුම පෙර බුදුවරයන් කෙරෙහි කළ පින් ඇත්තා වූ බුදුසසුන්වල දී නිවන් නො ලැබූ යම් කෙනෙක් වෙත් ද ධෛර්‍ය්‍යවත් වූ තියුණු නුවණැත්තා වූ ඒ පින්වත්හු ඒ සංවේගයෙන් ම බුදුවරයන්ගෙන් වෙන් ව ද සුළු කරුණකින් ද ප්‍රත්‍යේක සම්බෝධියට පැමිණෙත් ය යනු යි."
