Q. පචිචත්ත ලක්ෂණය පිළිබද විස්තරයක් කර දෙන මෙන් කරැනාවෙන් ඉල්ලා සිටිමි.
A. පරමාර්ථ) ධර්මයන්ගේ තමාට පමණක් ම අයත් ආවේණික-අනන්‍ය ලක්ෂණයට (ධර්මතාවයට) “පච්චත්ත ලක්ෂණය” යැයි ද, සාමාන්‍ය-සමාන-පොදු ලක්ෂණයට (ධර්මතාවයට) “සාමඤ්ඤ ලක්ෂණය” යැයි ද කියනු ලැබේ.
උදාහරණයක් ලෙස පඤ්චස්කන්ධයට අයත් රූපස්කන්ධය ශීතෝෂ්ණ ආදියට වෙනස්වීම රූපයේ (රූපස්කන්ධයේ) ලක්ෂණය යි - එය රූපයේ (රූපස්කන්ධයේ) පච්චත්ත ලක්ෂණය යි. අරමුණට නැමෙන ස්වභාවය නාමයේ පච්චත්ත ලක්ෂණය යි. වේදනාවේ විඳීම් ස්වභාවය, සංඥාවේ හැඳිනීම් ලක්ෂණය ආදී වශයෙන් පච්චත්ත ලක්ෂණ යි. රූපයෝ අරමුණ වෙතට නැමෙන ස්වභාවයක් නැත ද, නාම ධර්ම (නාමස්කන්ධ) ශීතෝෂ්ණ ආදියට වෙනස්වීමක් නැත ද, නාම-රූප දෙකට ම අනිත්‍ය-දුක්ඛ-අනාත්ම යන ලක්ෂණත්‍රය පොදු ය - එය පඤ්චස්කන්ධයේ සාමඤ්ඤ ලක්ෂණය යි.
# ඒ ඒ රූපයේ ද ඒ ඒ චිත්ත-චෛතසිකයන්ගේ ද, නිර්වාණයේ ද, “පච්චත්ත ලක්ෂණ”; අනිත්‍ය-දුක්ඛ-අනාත්ම යන “සාමඤ්ඤ ලක්ෂණ” ද ඇති-නැති බව:
"වස්තු ධර්ම හා චතුර්විධ සංග්‍රහ.
චිත්ත, චෛතසික, රූප, නිර්වාණ සංඛ්‍යාත චතුර්විධ පරමාර්ථ චිත්තපාදාදි පරිච්ඡේද සයෙන් යට විස්තර කොටැ දක්වන ලද්දේ ය. චතුර්විධ පරමාර්ථ වනාහි වස්තු ධර්ම වශයෙන් වෙන් කොටැ ගත් කල්හි දෙ සැත්තෑවෙකි. වස්තු ධර්ම නම් ද්‍රව්‍ය මෙන් ආවේණික ලක්ෂණ වශයෙන් ස්වරූපයෙන් වෙන් වෙන් කොට ගත හැකි ධර්මයෝ ය. ඔහු මෙසේ ය.
චිත්ත 1
චෛතසික 52
රූප 18
නිර්වාණ 1
වස්තු ධර්ම 72
චිත්තය වනාහි චෛතසික හා සම්බන්‍ධයෙන් 89 වැදෑරුම් හෝ 121 වැදෑරුම හෝ වුව ද ආරම්මණ විජානන ලක්ෂණ වශයෙන් එක ම වස්තු ධර්මයෙකි. ඒ ඇම තන්හි ම පවත්නා සිත එකක් ම බැවිනි.
චෛතසික දෙපණස වස්තු ධර්ම දෙපණසෙකි. එක් එක් චෛතසිකය ඵුසන ලක්ෂණ වෙදයිත ලක්‍ෂණාදි වශයෙන් වෙන් වෙන් ලක්ෂණ ඇති බැවිනි.
අටවිසි රූප අතුරෙන් නිෂ්පන්න රූප අටළොස වස්තු ධර්ම ය. අනිෂ්පන්න රූප දසය වස්තු ධර්ම නොවේ. අනිෂ්පන්න රූප වනාහි තම තමා පිළිබඳ ස්වභාව ලක්ෂණ වශයෙන් හෝ අනිත්‍යාදි සාමාන්‍ය ලක්ෂණ වශයෙන් හෝ ලක්ෂණ වත් නො වන බැවිනි. ඔව්හු නිෂ්පන්න රූපයන්ගේ ම විකෘතීහු ය.
නිර්වාණය වස්තු ධර්මයෙකි. එය ශාන්ති ලක්‍ෂණයෙන් ලක්‍ෂණවත් ය. මාර්ග ඵල ප්‍රත්‍යවේක්‍ෂා ඥානයන්ට අරමුණු වන බැවින් ස්වරූපයෙන් ලැබෙන්නේ ය. මෙයින් නිර්වාණය අනිෂ්පන්න රූප මෙන් සෙසු ධර්මයන්ගේ විකෘති මාත්‍රයක් නො වන බව ද ප්‍රඥප්ති ධර්ම මෙන් පරමාර්ථච්ඡායාකාර මාත්‍රයක් නොවන බව ද හා අං, ඉබි ලොම්, කටුසු ලේ ආදිය මෙන් අභූත පරිකල්පිත ධර්ම මාත්‍රයක් නො වන බව ද දත යුතු. ..."
T. "විස්තර:- ‘රූපය රුප්පන (බිඳීම්) ලක්ෂණ යැ, වේදනාව විඳීම් ලක්ෂණ යැ යනාදීන් ඒ ඒ ස්කන්ධ-ධාතු-ආයතනාදීන් ඒ ඒවාට අයත් ආවේණික ලක්‍ෂණයන් පිළිබඳ වැ (ඇති ස්වභාවය) සැලකීම් වශයෙන් පැවැති ප්‍ර‍ඥාව ඥාතපරිඥා යැ.
‘රූපය අනිත්‍ය යැ, වෙදනාව අනිත්‍ය යැ’ යනාදි ක්‍ර‍මයෙන් ඒ රූපාදි ධර්මයන්ගේ ම අනිත්‍ය යැ, දුඃඛ යැ අනාත්ම යැ යන සාමාන්‍ය (සියල්ලට සාධාරණ) ලක්ෂණයට නඟා පැවැති ස්වභාවය වූ ලක්‍ෂණත්‍ර‍යය අරමුණු කොට ඇති විදර්‍ශනා ප්‍ර‍ඥාව තීරණපරිඥා නම.
ඒ ත්‍රෛභූමක ධර්‍මයන් කෙරෙහි ම නිත්‍ය සංඥාදිය දුරු කිරීම් වශයෙන් පැවැති ‘උණු බව නො හැර ම උණු දිය අරමුණු කරන්නා සේ’ ලක්ෂණය නො හැර ම ස්කන්ධයන් අරමුණු කරන ලක්‍ෂණාලම්බනික විදර්‍ශනා ප්‍ර‍ඥාව ප්‍ර‍හාන පරිඥා නම.
ඒ ත්‍රිවිධ පරිඥා අතුරින් සඞ්ඛාර පරිච්ඡෙදයේ (නාම-රූප පරිග්‍ර‍හයේ) පටන් ප්‍ර‍ත්‍යය පරිග්‍ර‍හය දක්වා පැවැති ප්‍ර‍ඥාව ඥාත පරිඥාවට භූමිය යි."
"මෙසේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් මේ සමාන වූ සහ වෙන් වෙන් වූ ධර්මයන්ගේ ලක්ෂණ දෙකින් ඒ රූප ස්කන්‍ධයෙහි වෙන් වෙන් වූ ලක්ෂණ දක්වන ලදී. මෙය රූපස්කන්‍ධයෙහි පමණි. වේදනාදීන්ගේ නොවේ. එනිසා පුද්ගලයන්ට වෙන් වෙන් වශයෙන් අයත් ලක්‍ෂණයැයි කියයි. අනිත්‍ය-දුක්ඛ-අනාත්ම ලක්ෂණ වනාහී වේදනාදියෙහි ද වේ. එනිසා එය සමාන වූ ලක්‍ෂණයන් යැයි කියයි.
ති භගවතා යානි ඉමානි සාමඤ‍්ඤපච‍්චත‍්තවසෙන ධම‍්මානං ද‍්වෙ ලක‍්ඛණානි, තෙසු රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්ස තාව පච‍්චත‍්තලක‍්ඛණං දස‍්සිතං. රූපක‍්ඛන්‍ධස‍්සෙව හි එතං, න වෙදනාදීනං, තස‍්මා පච‍්චත‍්තලක‍්ඛණන‍්ති වුච‍්චති. අනිච‍්චදුක‍්ඛානත‍්තලක‍්ඛණං පන වෙදනාදීනම‍්පි හොති, තස‍්මා තං සාමඤ‍්ඤලක‍්ඛණන‍්ති වුච‍්චති."
