A. “කර්ම” සිදු නොවන සිත් (22),
හසිතුප්පාද (ක්‍රියා සිතකි)
මහා කිරිය 8
මහග්ගත කිරිය 9
ලෝකෝත්තර විපාක / ඵල 4 (නැවත නූපදී).
“කර්ම” සිදු වන සිත් (33),
අකුසල 12
මහා කුසල 8
මහග්ගත කුසල් 9
ලෝකෝත්තර මාර්ග 4.
Q. මෙහි / ඉරි ගසා ඇති වාක්‍යයේ තේරුම කුමක් විය හැකි ද?
[මූලාශ්‍රය - අභිධර්මාර්ථ ප්‍රදීපිකා - I – 250-251 පිටු.]
"ජවන කෘත්‍ය.
වොට්ඨපන සිනින්‌ නිශ්චය කර දෙන ලද ආකාරයෙන්‌ අරමුණ ගෙන, ඒ අරමුණ පිළිබඳව ඒ ඒ කායික, චාචසික, මානසික ක්‍රියා සිදු කරමින්‌ වෙගවත්ව දුවන්නාක්‌ මෙන් පැවැත්වෙන කෘත්‍ය ජවන කෘත්‍ය නම් චේ.
සාමානායයෙන්‌ මේ ජවන කෘත්‍ය කරන සිත පිළිවෙළින්‌ සත්‌ වරක් උපදින්නේය. චිත්තවීථියක කර්ම සිත් යයි කියනු ලබන්‌ නේ මේ ජවන් සිත් සතටය. සහෙතුක වූ මේ කර්ම සිත් අන්‍ය වීථී සිත්වලට වඩා බලවත්‌ ය. හැම ජවන් සිතනකම ප්‍රවෘත්ති විපාක ගෙනදීමේ ශක්තිය ඇත්තේය. කර්මපථ බවට පැමිණි ජවන් සිත්වල පටිසන්ධි විපාක ශක්තිය ද ඇත්තේය. මෙයින්‌ පළමු ජවන් සිත දිට්ඨ ධම්ම වෙදනිය කර්ම වන බැවින්‌ ඉහාත්‌මභාවයෙහිම වීපාක දෙන්නේ වේ. සත්වන ජවන් සිත උපපද්‍ය වෙදනීය කර්මය වන බැවින්‌ දෙවන ආන්මභාවයෙහි විපාක දෙන්නේ වේ. ඉතිරි වූ ජවන් සින්‌ පස අපරාපරිය වෙදනිය කර්ම වන බැවින්‌ කාලනියමයක්‌ නැතිව අවස්ථා පැමිණි කල්හි චිපාක දෙන්නේය. එක් ජවන් සිතක චීපාකය ඵක්චරක්‌ දුන්‌ කල්හි, එයින්‌ එහි චිපාක ශක්තිය කෙළවර ව්‌.
ජවන කෘතා කරන සිත් පස්පනසෙකි (55). එනම්‌ අකුසල් සිත් දොෙළොසය, හසිතුප්පාදය, කාම සොහන කුසල් අට සහ ක්‍රියා අටය, මහග්ගත කුසල් නවය සහ ක්‍රියා නවය; ලොකෝන්තර සිත් අටය යන චිත්තයෝය."
A. අදාල වීථිය සම්බන්ධව කියා ඇති බව පෙනේ.
[අදාල වීථිය ගැන කුසලාකුසල වශයෙන් පර්‍යාය ව කියා ඇත. - ඔව්, එම වීථියේ ජවන් සිත් ගැනයි ඒ දක්වා ඇත්තේ.]
[T. "අකුසල් සිත් දොළොසය - හසිතුප්පාද සිතය - මහා කුසල් සිත් අටය - මහා ක්‍රියා අටය - මහද්ගත කුසල් නවයය - මහද්ගත ක්‍රියා නවයය - ලෝකෝත්තර සිත් අටය යන මේ සිත් පනස් පස ජවන චිත්තයෝ ය."
"ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා වීථි.
මාර්ග වීථිවලින් පසු මාර්ගය ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කරන්නා වූ ද, ඵලය ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කරන්නා වූ ද, නිර්වාණය ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කරන්නා වූ ද, ප්‍ර‍හීණ ක්ලේශ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කරන්නා වූ ද, අප්‍ර‍හීණ ක්ලේශ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කරන්නා වූ ද වීථිහු ඇති වෙති. රහතුන්ට අප්‍ර‍හීණ ක්ලේශයන් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කරන වීථියක් නො ලැබේ. භවාඞ්ග චලනය - භවාඞ්තෝපච්ඡේදය මනෝද්වාරාවජ්ජනය - ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා ජවන සත ය යන මේ සිත් පරම්පරාව ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා වීථිය ය. මාර්ගාදි එක් එක් දෙයක් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කිරීම් වශයෙන් එක් එක් ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා වීථියක් ඇති වේ.
ඵල සමාපත්ති වීථි.
ඵල සමාපත්ති වීථි ද මාර්ග වීථි මෙන් ම සතළිසක් වන්නේ ය. තමා ලත් ඵලයට සමවදිනු කැමති සෝවාන් පුද්ගලයා ඵලයට සමවැදීමේ බලාපොරොත්තුවෙන් සංස්කාරයන් විදර්ශනා කරන කල්හි භවාඞ්ග චලන - භවාඞ්ගෝපච්ඡේදයන්ගෙන් පසු සංස්කාරයන් අරමුණු කොට, මනෝද්වාරාවජ්ජන චිත්තය ඉපද නිරුද්ධ වේ. අනතුරු ව ඒ සංස්කාරයන් ම අරමුණු කොට ඥාන සම්ප්‍ර‍යුක්ත කාමාවචර කුශල චිත්තයක් අනුලෝම ජවන භාවයෙන් යෝගාවචරයා මන්දප්‍රාඥයකු නම් සතර වරක් ද, තීක්ෂ්ණ ප්‍රාඥයකු නම් තුන් වරක් ද ඉපදීමෙන් පසු සෝතාපත්ති ඵල ජවනය වාර බොහෝ ගණනක් ඉපදීමෙන් පසු භවාඞ්ග වේ. මේ සෝතාපත්ති ඵල සමාපත්ති වීථිය ය. ඵල සමාපත්ති වීථිවල උපදනා ඵල සිත්වල සඞ්ඛ්‍යා නියමයක් නැත්තේ ය. එක් වීථියක උපදනා ඵල සිත් සිය ගණනක් ද විය හැකි ය. දහස් ගණනක් - ලක්ෂ ගණනක් - කෝටි ගණනක් ද විය හැකි ය. ඵල සිත් කොතෙක් උපනත් වීථිය එක ම ය. ඉතිරි ඵල සමාපත්ති වීථි ද මේ සෝතාපත්ති ඵල සමාපත්ති වීථිය අනුව තේරුම් ගත යුතු ය."
"ලෝකෝත්තර විපාකවලට බොහෝ සෙයින් ව්‍යවහාර වී ඇත්තේ “විපාක” යන නාමය නො ව “ඵල” යන නාමය ය. විපාක ඵල යන වචන දෙක්හි අර්ථ වශයෙන් වෙනසක් නැත්තේ ය. ලෝකෝත්තර කුශලය වනාහි ලෞකික කුශලයන් මෙන් කල් පසු කොට, තමා ගේ විපාකය ඇති කරන්නක් නොව එකෙණෙහි ම විපාකය ඇති කරන කුශලයෙකි. ....
ලෝකෝත්තර විපාක සිත් ද සතරක් වේ. ලෝකෝත්තර ක්‍රියා සිත් නැත්තේ ය. කුසල් සිත් සතරක් හා විපාක සිත් සතරක් වීමෙන් ලෝකෝත්තරසිත් අටක් වේ. ලෝකෝත්තර ක්‍රියා සිත් නැත්තේ එක් එක් මාර්ග සිතක් එක් පුද්ගලයකු තුළ එක වරකට වඩා ඇති නොවන බැවිනි. මාර්ග චිත්තය පළමු වන වර ඇති වීමේදී ම ඒ ඒ මාර්ග චිත්තයේ ශක්ති ප්‍ර‍මාණයෙන් ක්ලේශ ප්‍ර‍හාණයක් සිදු වේ. මාර්ග චිත්තයන් නැවත නැවත ඇති නො වන්නේ ප්‍ර‍හීණ ක්ලේශයෙහි නැවත ප්‍ර‍හාණයක් කරන්නට දෙයක් නැති බැවිනි."
"මනොද්වාරාවජ්ජනස්ස පරිත්තාරම්මණෙ ද්වත්තික්ඛත්තුං පවත්තමානස්සපි නත්ථි ජවනකිච්චං තස්ස ආරම්මණරසානුභවනාභාවතොති වුත්තං “ආවජ්ජනද්වයවජ්ජිතානී”ති. එවඤ්ච කත්වා වුත්තං අට්ඨකථායං “ජවනට්ඨානෙ ඨත්වා”ති (ධ· ස· අට්ඨ· 498 විපාකුද්ධාරකථා). ඉතරථා “ජවනං හුත්වා”ති වත්තබ්බං සියාති. කුසලාකුසලඵලකිරියචිත්තානීති එකවීසති ලොකියලොකුත්තරකුසලානි, ද්වාදස අකුසලානි, චත්තාරි ලොකුත්තරඵලචිත්තානි, අට්ඨාරස තෙභූමකකිරියචිත්තානි. එකචිත්තක්ඛණිකම්පි හි ලොකුත්තරමග්ගාදිකං තංසභාවවන්තතාය ජවනකිච්චං නාම, යථා එකෙකගොචරවිසයම්පි සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං සකලවිසයාවබොධනසාමත්ථියයොගතො න කදාචි තංනාමං විජහතීති."
